Stymulacja widzenia
STYMULACJA WIDZENIA W FUNKCJONOWANIU WZROKOWYM DZIECI SŁABO WIDZĄCYCH
Poznawanie świata za pomocą wzroku jest jednym z najważniejszych aspektów w rozwoju małego dziecka. Tylko wzrok dostarcza ciągłych, równoczesnych i całościowych informacji o świecie znajdującym się poza zasięgiem ręki. Już od pierwszych dni życia noworodek odwraca głowę w kierunku światła, poszukuje bodźców wzrokowych, które są dla niego atrakcyjne na tym etapie życia.
Kolejne etapy rozwoju wzrokowego małego dziecka charakteryzują się umiejętnościami pozwalającymi mu na poznawanie otoczenia w sposób konkretno-obrazowy. Dziecko uczy się, zdobywa doświadczenia poprzez obserwację wszystkiego, tego co go otacza : najbliższych członków rodziny, pokazywanych, wieszanych i dawanych przedmiotów do zabawy.
Widzę – sięgam – chwytam – oglądam – manipuluję to schemat, w którym dziecko używa wzroku, wykorzystując poszczególne funkcje wzrokowe opanowane na danym etapie rozwoju.
Wczesne stymulowanie wzroku jest niezbędnym oddziaływaniem dla rozwoju funkcji widzenia. Dzieci u których widzenie rozwija się prawidłowo korzystają ze stymulacji, które proponuj im otoczenie, a stymulacja wzrokowa warunkuje rozwój widzenia. Bodźce pochodzące z otoczenia rozwijają funkcje wzrokowe, takie jak: fiksację, podążanie wzrokiem w linii poziomej, pionowej i po skosie, zbieżność, przenoszenie spojrzenia i przeszukiwanie wzrokiem.
Około 3 miesiąca dziecko przygląda się własnym dłoniom, sięga i chwyta zabawki rozwijając koordynację wzrokowo-ruchową. Ciągła stymulacja wzrokowa sprawia, że dziecko coraz efektywniej wykorzystuje widzenie dla celów poznawczych oraz społecznych. Każde dziecko potrzebuje bodźców wzrokowych aby móc rozwijać funkcje wzrokowe. Jednakże dziecko, które ma osłabione widzenie, ma trudności z zobaczeniem tych bodźców, które proponuje mu otoczenie, dlatego stymulacja widzenia powinna być dostosowana do poziomu jego spostrzegania.
W przypadku dziecka słabo widzącego rozwój funkcji widzenia może przebiegać wolniej, ale nie oznacza to, że rozwój widzenia przebiega inaczej niż u dzieci prawidłowo widzących. Każde słabo widzące dziecko, które ma nawet najmniejsze możliwości wzrokowe wymaga stymulacji wzroku, już od pierwszych tygodni życia.
Jeśli jednak dzieci z problemami wzrokowymi nie są poddawane stymulacji chociażby w warunkach domowych, to brak lub ograniczenie bodźców z otoczenia może doprowadzić do tzw. "funkcjonalnej ślepoty", czyli stanu kiedy istniały pewne możliwości wzrokowe, a nikt nie pokazał dziecku, jak je wykorzystać w codziennym funkcjonowaniu, nie podjęto próby stymulowania wzroku i rozwijania umiejętności widzenia. Jest duże prawdopodobieństwo, że sytuacja ta wpłynie na posługiwanie się wzrokiem w okresie kiedy dziecko będzie starsze, a później dorosłe.
Układ wzrokowy jest bardzo plastyczny, a jego systematyczne pobudzanie odpowiednimi bodźcami sprawia, że ulega on doskonaleniu. Główne założenie koncepcji stymulowania wzroku polega na tym, że możemy wzmacniać procesy neurologiczne odpowiedzialne za widzenia. W swojej pracy zawodowej z dziećmi słabo widzącymi w tym ze złożoną niepełnosprawnością doświadczyłam sytuacji, w których wiele z nich początkowo jedynie lokalizowało bodziec świetlny w zaciemnionym pomieszczeniu, a po czasie osiągało poziom lokalizowania i fiksowania wzroku na bodźcach prezentowanych w oświetlonym pomieszczeniu.
W przypadku dzieci starszych z problemami wzrokowymi przy systematycznej stymulacji widzenia nie tylko udawało mi się utrzymać wykazywane przez nich możliwości wzrokowe, ale i rozwinąć nowe mimo założenia, że najlepszy okres pożądanych zmian wzrokowych osiąga się do 6 roku życia. Praktyka jednak wskazuje, że każde dziecko z uszkodzonym wzrokiem niezależnie od stopnia niepełnosprawności fizycznej i intelektualnej poddawane stymulacji widzenia ma szanse na naukę korzystania z osłabionego wzroku.
Stymulacja widzenia, to przede wszystkim dostarczanie bodźców wzrokowych odpowiednich do możliwości wzrokowych dziecka. A, mianowicie:
-
W przypadku słabych reakcji dziecka na poczucie bodźca wzrokowego lub gdy nie zauważa się żadnych reakcji wzrokowych należy pobudzić dziecko poprzez łączenie stymulacji wzrokowej z innymi zmysłami / słuch, dotyk, węch, ruch /. Zalecane jest wykorzystywanie zabawek świetlno-dźwiękowych, zabawek posiadających funkcje wibracyjne, zabawek o ciekawej fakturze lub przedmiotów zapachowych.
-
W przypadku, kiedy dziecko przejawia jedynie reakcje o charakterze poczucia światła ważne jest prezentowanie różnorodnych źródeł światła o różnym natężeniu, kolorze w warunkach silnego kontrastu czyli w zaciemnionym pomieszczeniu. Pozwoli to na wzmocnienie tychże reakcji, a jednocześnie umożliwi rozwój kolejnych umiejętności wzrokowych.
-
W przypadku dziecka słabo widzącego ważne jest zaprezentowanie bodźca, tak by ono mogło go zlokalizować i utrzymać na nim wzrok chociażby przez bardzo krótką chwilę. Dlatego podczas umożliwienia dziecku zobaczenia twarzy rodzica czy innych osób z otoczenia zaleca się dodatkowo oświetlić twarz np. światłem lampki, wykonać wyrazisty makijaż, przesuwać twarz w różne pola widzenia jednocześnie mówiąc do dziecka przyciągając jego uwagę głosem i ruchem. W sytuacji poznawania przez dziecko schematu własnego ciała i doświadczania jego funkcjonalności można zakładać mu na dłonie i stopy kolorowe bransoletki, rękawiczki, skarpetki, przywiązać dzwonki. Podczas stymulacji należy korzystać z wielu bodźców błyszczących, mieniących, silnie kontrastowych /biało-czarnych, żółto-czarnych, czerwono-czarnych, żółto-czerwonych/ i o silnym nasyceniu barwy. Intensywne kolory, kontrasty i dodatkowe oświetlenie będzie prowokować dziecko do zainteresowania się nie tylko własnym ciałem ale i prezentowanym bodźcem, co zmotywuje go do sięgania, chwytania i manipulowania pod kontrolą wzroku. Należy zachęcać dziecko do kontroli wzrokowej nie tylko podczas aktywności własnej czy zabawy ale podczas czynności pielęgnacyjnych, jedzenia i rehabilitacji ruchowej wprowadzając w jego pole widzenia ubrania, kubki, miseczki, wałki, piłki w intensywnych kolorach, wzorach typu: paski, zygzaki, szachownica.
Dzieci niezależnie od stopnia uszkodzenia wzroku mogą widzieć światło, odblaski, kontrastowe obiekty, mogą widzieć cały przedmiot lub tylko jego fragment. Nie wiedzą, że źle widzą, często nie wiedzą, że mogą cokolwiek zobaczyć. Dlatego stymulacja widzenia systematycznie prowadzona zarówno w przypadku dzieci małych, jak i starszych z dysfunkcjami narządu wzroku w tym ze złożoną niepełnosprawnością zapewni im kontakt z otaczającym światem, wyzwoli aktywność własną, która pozwoli na oderwanie się od zachowań stereotypowych, a tym samym na doświadczanie i zaistnienie w środowisku domowym czy placówce edukacyjnej.
Przy odpowiedniej diagnozie okulistycznej, przeprowadzonej funkcjonalnej ocenie widzenia i wskazówkach okulisty oraz terapeuty widzenia zarówno rodzic, jak i pedagog, psycholog, rehabilitant czy inny specjalista może zainteresować dziecko patrzeniem, pokazaniem, że we wszystkim co robimy może uczestniczyć wzrok.
mgr Kinga Dołgoruki
terapeuta widzenia
BIBLIOGRAFIA:
Jolanta Białoskórska: Usprawnianie widzenia dzieci w wieku 0-1rok życia. APS, Warszawa.
Małgorzata Walkiewicz (2002): Funkcjonalna ocena wzroku i proces wspomagania rozwoju widzenia u dzieci słabo widzących.Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej im.Marii Grzegorzewskiej, Warszawa.
